Cynk i jego właściwości

Każdego roku, chłodne zimowe miesiące przynoszą ze sobą straszne fale grypy i przeziębień. W tym czasie w czasopismach, aptekach czy drogeriach często można spotkać reklamy preparatów z witaminą C, które są połączone z cynkiem. Mają one chronić przed przeziębieniami i przyspieszać gojenie się ran. Cynk znany jest  ze swojej funkcji w układzie odpornościowym. Jest częścią systemu obronnego organizmu, a tym samym chroni przed różnymi chorobami. Nie należy jednak zapominać, że to dawka czyni truciznę. Dotyczy to również cynku. Zbyt duża ilość może przynieść więcej szkody niż pożytku. Mimo że organizm potrzebuje cynku, ten pierwiastek śladowy jest i pozostaje metalem ciężkim, który w przypadku przedawkowania może wywołać objawy zatrucia.

Cynk - czyli cudowny uzdrowiciel

Cynk jest niezbędnym pierwiastkiem śladowym, który musi być przyjmowany z pożywieniem. Bierze udział we wszystkich procesach metabolicznych i ważnych funkcjach organizmu, dlatego jest niezbędny do życia. W organizmie dorosłego człowieka znajduje się około 2 do 4 gramów cynku. Ten pierwiastek śladowy jest przechowywany głównie w kościach, skórze i włosach, dlatego też cynk odgrywa ważną rolę w kosmetyce. Mięśnie i narządy takie jak wątroba i nerki również potrzebują wystarczających zapasów cynku. Jednak magazynowanie cynku jest krótkotrwałe, dlatego niezbędne jest jego regularne dostarczanie poprzez pożywienie.

Cynk ma również szczególny wpływ na produkcję kwasów tłuszczowych w komórkach mózgowych. Te kwasy tłuszczowe są tym, co sprawia, że normalne funkcjonowanie mózgu jest możliwe w pierwszej kolejności. Produkcja neuroprzekaźników również zależy od cynku. Aby wszystko mogło sprawnie funkcjonować, organizm potrzebuje odpowiedniej ilości cynku i magnezu we krwi przez cały czas. Dlatego właśnie te neuroprzekaźniki są tak ważne dla sprawności umysłowej.

Niedobór cynku - przyczyny i objawy

Cynk jest składnikiem ponad 300 enzymów. Odgrywa zatem rolę w prawie wszystkich procesach życiowych: na przykład w transporcie tlenu i dwutlenku węgla, w obronie antyoksydacyjnej lub w tworzeniu czerwonego pigmentu krwi. Cynk jest nawet zaangażowany w rozkład alkoholu. Jest niezbędny do funkcjonowania różnych hormonów, magazynowania insuliny oraz gojenia się ran.

Ponieważ cynk jest zaangażowany w tak wiele procesów, jego niedobór wpływa na wiele różnych obszarów. Wrodzone zaburzenia wchłaniania cynku objawiają się zmianami na skórze i błonach śluzowych, biegunką, zwiększoną podatnością na infekcje, opóźnieniem wzrostu i zaburzeniami układu nerwowego. Łagodny niedobór cynku, który został nabyty, może prowadzić do wypadania włosów, zmniejszenia poczucia smaku i utraty apetytu.

Przyczyną niedoboru cynku są często przewlekłe choroby przewodu pokarmowego. Prowadzą one do tego, że nie wchłania się wystarczająca ilość składników odżywczych. Objawy niedoboru mogą wystąpić również w przypadku silnych oparzeń lub w sytuacjach stresowych.

Niedobór cynku może powodować wiele objawów, w tym przebarwienia skóry i wypryski, łamliwe włosy i paznokcie, źle gojące się rany, zaburzenia wzrostu, problemy z rozmnażaniem czy często nawracające infekcje. Ta mnogość objawów wynika z faktu, że cynk bierze udział w prawie wszystkich procesach biologicznych w organizmie. Pierwiastek śladowy jest składnikiem wielu enzymów, a także odgrywa decydującą rolę w metabolizmie białek, węglowodanów i tłuszczów. Ponadto cynk bierze istotny udział w tworzeniu komórek, materiału genetycznego, jak również hormonów płciowych i hormonów tarczycy.

Symptomy niedoboru cynku

Objawy ogólne:

• Wahania nastroju
• Zmęczenie
• Uczucie bezsilności
• Brak koncentracji
• Wyczerpanie i depresja

Objawy na skórze, włosach i paznokciach:

• Zaburzenia gojenia się ran
• Sucha, łuszcząca się skóra
• Zapalne choroby skóry (zapalenie skóry z niedoboru cynku: zaczerwienienie skóry i krosty, szczególnie na twarzy, palcach oraz w okolicy odbytu i narządów płciowych)
• Trądzik
• Egzema
• Łuszczyca
• Wypadanie włosów
• Łamliwe, matowe i cienkie włosy
• Łamliwe paznokcie
• Białe plamy na paznokciach

Objawy hormonalne:

• Problemy z potencją
• Zmniejszone libido
• Niepłodność
• Podwyższony poziom cukru we krwi
• Zaburzenia wzrostu i rozwoju u dzieci i młodzieży

Upośledzenie układu odpornościowego:

• Zwiększona podatność na infekcje
• Częste przeziębienia
• Nasilone infekcje i owrzodzenia w jamie ustnej, takie jak opryszczka, afty lub zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
• Zwiększone występowanie grzybów skórnych

Ponadto:

• Zaburzenia węchu i smaku
• Zaburzenia widzenia (takie jak nagła ślepota nocna)
• Suche oczy

Chociaż wymienione objawy mogą być oznakami niedoboru cynku, mogą mieć również inne przyczyny.

Odpowiednia dieta kluczem do sukcesu

Jeśli podejrzewa się niedobór cynku, należy najpierw zmienić dietę. Zalecana jest ta świeża i urozmaicona z odpowiednio wysokim udziałem produktów pochodzenia zwierzęcego.

Pokarmy bogate w cynk obejmują:

•     Czerwone mięso, takie jak wołowina i podroby
•     Ryby i owoce morza
•     Mleko i produkty mleczne (nie należy przyjmować razem z suplementami cynku, ponieważ zawarty w nich wapń utrudnia wchłanianie cynku w jelitach)
•     Produkty razowe na bazie zakwasu
•     Nasiona oleiste, takie jak sezam, mak, dynia i słonecznik
•     Orzechy, zwłaszcza ziemne, włoskie i pekan
•     Soczewica, fasola biała, groch żółty, dynia

Zwiększone zapotrzebowanie na cynk

W niektórych sytuacjach życiowych potrzebna jest większa ilość cynku, np. w fazie wzrostu i rozwoju, podczas ciąży, w sytuacjach stresowych lub u sportowców wyczynowych. Zapotrzebowanie na cynk wzrasta również w przypadku chorób zakaźnych, nowotworów lub ciężkich oparzeń, a także w przypadku uzależnienia od nikotyny i alkoholu.

Cynk i jego korzyści dla układu odpornościowego

W związku z pandemią Coronawirusa na znaczeniu zyskują wszystkie działania, które przyczyniają się do ochrony przed zakażeniami. Silny układ odpornościowy odgrywa więc główną rolę. Zwłaszcza jeśli jest się podatnym na infekcje, takie jak przeziębienia, powinno sie wspierać własne mechanizmy obronne organizmu. To, jak skutecznie układ odpornościowy może zwalczać patogeny takie jak wirusy i bakterie, zależy od wielu czynników - między innymi ważna jest odpowiednia dawka cynku: Ten pierwiastek śladowy jest niezbędny dla funkcjonowania układu odpornościowego. Niedobór może więc osłabiać mechanizmy obronne organizmu, a tym samym zwiększać podatność na infekcje.

Badania kliniczne wykazują, że dzięki odpowiedniej dawce cynku czas trwania infekcji grypopodobnych może być znacznie skrócony, jeśli cynk zostanie zażyty w ciągu pierwszych 24 godzin od wystąpienia objawów. Różne komórki układu odpornościowego, które biorą udział w obronie organizmu przed patogenami, takimi jak wirusy i bakterie, potrzebują cynku do prawidłowego funkcjonowania. Dlatego w przypadku niedoboru cynku aktywność tych komórek odpornościowych może być zaburzona. Wyrównanie tego niedoboru może pomóc wzmocnić siły obronne organizmu.

Cynk w pożywieniu

Cynk jest obecny w wielu produktach spożywczych. Jednak to, ile cynku organizm może pozyskać z poszczególnych produktów spożywczych, zależy nie tylko od ilości samego cynku. Decydujące znaczenie mają raczej inne substancje, które sprzyjają lub hamują wchłanianie cynku. Na przykład, wysokie spożycie wapnia w diecie lub szczególnie z suplementów diety może zmniejszyć wchłanianie cynku.

Zasadniczo można powiedzieć, że wykorzystanie żywności pochodzenia zwierzęcego jest lepsze niż żywności roślinnej. Pokarmy zwierzęce często zawierają histydynę i cysteinę, dwa aminokwasy, które wspomagają wchłanianie cynku. Dlatego też mięso (wołowina, drób, wieprzowina), podroby, niektóre ryby, skorupiaki, sery twarde i jaja są szczególnie wysokowartościowymi źródłami cynku.Ponadto, warto włączyć do diety nasiona oleiste i orzechy (nerkowce i pekany), a także jaja i nabiał.

Natomiast stosunkowo niewielkie ilości cynku znajdują się w produktach roślinnych. Znacznie częściej występują tu substancje, które utrudniają jego wchłanianie. Na przykład kwas fitynowy w produktach pełnoziarnistych. Niemniej jednak, produkty pełnoziarniste zawierają wystarczającą ilość cynku, aby w znacznym stopniu pokryć nasze zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Na przykład, 100 g chleba razowego zawiera 1,5 mg cynku, podczas gdy ta sama ilość białego chleba zawiera tylko 0,7 mg.

O wysokim spożyciu fitynianów mówi się, gdy spożywa się wiele niekiełkowanych lub niesfermentowanych produktów z pełnego ziarna, takich jak świeże kaszki zbożowe, jak również wiele roślin strączkowych, ale prawie wcale lub wcale nie spożywa się białka zwierzęcego. Wówczas wchłanianie cynku w jelitach - w porównaniu z dietą mieszaną - może być zmniejszone nawet o 45%. Wegetarianie i weganie powinni zatem wziąć pod uwagę, że bogate w cynk produkty z pełnego ziarna i roślin strączkowych są moczone, zakwaszane, fermentowane lub kiełkowane.

Kwas fitynowy jest wtórną substancją roślinną, która magazynuje minerały i pierwiastki śladowe, takie jak fosforan, potas, żelazo, magnez i wapń. Szczególnie duże ilości kwasu fitynowego znajdują się w zbożach (otręby pszenne, jęczmienne i żytnie), roślinach strączkowych (soja, fasola, ciecierzyca, łubin) i nasionach oleistych (orzechy).

Podobnie jak rośliny, ludzie również potrzebują minerałów i pierwiastków śladowych. Są one przyjmowane z pożywieniem i wchłaniane w jelicie cienkim. Fitynian jest anionem kwasu fitynowego. Kiedy ta cząsteczka napotka pierwiastki śladowe, takie jak cynk, wiąże je w przewodzie pokarmowym. Po związaniu cynk nie jest już dostępny dla organizmu. Kwas fitynowy lub fitynian zmniejszają ilość cynku, która może być wykorzystana przez organizm. Efekt ten można zaobserwować również w przypadku innych minerałów, takich jak żelazo, magnez i wapń.

Suplementy diety

Czasami dostosowanie diety nie wystarcza do wyrównania niedoborów cynku. W takich przypadkach leki zawierające cynk lub suplementy diety mogą pomóc w normalizacji poziomu cynku. Odpowiednie preparaty są dostępne w różnych dawkach i formach dawkowania - na przykład jako tabletki zabezpieczone przed działaniem soku żołądkowego, tabletki powlekane, kapsułki lub tabletki do rozpuszczania.

Wybierając produkty zawierające cynk, należy upewnić się, że są one dobrze tolerowane i mają wysoki stopień biodostępności. Zaleca się stosowanie preparatów cynku, które są łatwe do przyjęcia przez żołądek i docierają do jelit w stanie nienaruszonym.

Przedawkowanie cynku

Preparaty cynku nie powinny być również przyjmowane bezmyślnie. W przypadku zażycia zbyt dużej ilości możliwe jest zatrucie cynkiem. Objawia się to początkowo bólami głowy i metalicznym posmakiem w ustach, a także dyskomfortem w jamie brzusznej, nudnościami, wymiotami i biegunką. W przypadku stale zwiększonego spożycia cynku możliwe są poważne powikłania, takie jak anemia, zaburzenia nerwowo-ruchowe, osłabienie odporności, a nawet śpiączka. Ponadto, zbyt duża ilość cynku może sprzyjać niedoborom miedzi, żelaza, chromu lub manganu.

Zapotrzebowanie na cynk

Zapotrzebowanie na cynk różni się w zależności od osoby. Zależy ona od wieku, płci i przebytych chorób oraz zmienia się w szczególnych sytuacjach życiowych, takich jak ciąża i karmienie piersią. Wysokie spożycie fitynianów może zmniejszyć biodostępność cynku - nawet o 45 procent. W zależności od indywidualnie dostarczanej ilości fitynianów (wysoka, średnia, niska), kobiety powinny spożywać od 7 do 10 mg, a mężczyźni od 11 do 16 mg cynku dziennie.